پروتز بالای زانو
پروتز پا بالای زانو جایگزین مفصل زانو و بخش های پایین تر پا است. این پروتز شامل یک سوکت سفارشی (ساخته شده با قالب گیری از باقیمانده اندام)، مفصل مصنوعی زانو، ستون مهار (پایلون) و قطعه پایینی (پنجه) می شود. طراحی دقیق سوکت اهمیت زیادی دارد؛ زیرا اعمال وزن و حرکت به انتهای باقیمانده عضو منتقل می شود.
چالش اصلی پروتز بالای زانو، مصرف بالای انرژی در راه رفتن است. به علت حذف مفصل زانو، بیمار برای حفظ تعادل و حرکت باید نیروی بیشتری صرف کند و به همین دلیل مصرف انرژی در قطع عضو بالای زانو به طور میانگین دو برابر حالت طبیعی است. این مساله می تواند منجر به خستگی سریع، کمردرد و تحلیل عضلات باقیمانده شود. از طرفی عدم تطابق کامل سوکت با عضو می تواند مشکلات پوستی نظیر زخم یا التهاب ایجاد کند. با وجود این دشواری ها، فرد با دریافت پروتز بالای زانو می تواند استقلال حرکتی خود را بازیابد.
ساختار و عملکرد پروتز بالای زانو
اجزای پروتز بالای زانو طوری طراحی شده اند که حرکت شبیه سازی شده مفصل زانو را امکان پذیر سازند. پس از عمل جراحی قطع عضو، ابتدا سوکت موقتی و سپس سوکت نهایی ساخته می شود. در سوکت پایدار نهایی، مفصل مصنوعی زانو بین ساقه و پای مصنوعی قرار می گیرد و حرکات خم و راست شدن زانو را شبیه سازی می کند.
بیمار برای کنترل بهتر پروتز به دوره توان بخشی نیاز دارد؛ زیرا باید کارکرد عضلات ران را مجدداً آموزش ببیند و الگوی راه رفتن جدید را بیاموزد. طراحی دقیق سوکت و تنظیم مفصل زانو به قدری مهم است که اگر کوچک ترین ناهمخوانی وجود داشته باشد، پوست ناحیه تماس دچار سوزش، زخم و درد خواهد شد . درمان های فیزیوتراپی و تمرینات راه رفتن پس از جراحی به بیمار کمک می کند تا سرعت و تعادل خود را بازیابی کند.
چالش ها و معایب پروتز بالای زانو
استفاده از پروتز بالای زانو با روش های متعارف سوکت دار، چالش های خاص خود را دارد. افزایش مساحت تماس سوکت با پوست باعث تعریق بیش از حد، حساسیت پوستی و گاهی عفونت می شود. طول کوتاه باقیمانده اندام (استامپ) موجب می شود تکیه گاه کمتری برای پا وجود داشته باشد و انتقال نیرو به بدن سخت تر شود.
همین طور بیماران قطع عضو بالای زانو به طور متوسط انرژی بسیار بیشتری صرف راه رفتن می کنند ، که باعث خستگی سریع، کمردرد و ضعف عضلانی می شود. در نتیجه بسیاری از آنها نمی توانند مدت طولانی با پروتز راه بروند یا ناچارند از کمک دستگاه های کمکی استفاده کنند. این مشکلات باعث می شود کیفیت زندگی و فعالیت های روزمره بیماران تحت تاثیر قرار گیرد.
پروتز زیر زانو
پروتز زیر زانو برای افرادی است که قطع عضو در ناحیه پایین زانو (ساق) دارند. این پروتز معمولاً از یک سوکت ساخته شده با قالب، پایی مصنوعی (شامل مفصل مچ یا یک قطعه ثابت)، و در صورت نیاز یک بخش مفصلی (آنکلی) تشکیل می شود. برخلاف پروتز بالای زانو، در اینجا مفصل زانو طبیعی باقی مانده و بیمار می تواند با استفاده از همان مفصل، حرکت زانو را انجام دهد. بنابراین پروتز زیر زانو نسبت به پروتز بالای زانو سبک تر بوده و مصرف انرژی کمتری دارد؛ به طوری که راه رفتن با آن نزدیک تر به حالت طبیعی است. هرچند مشکلات پوستی و عدم تطابق سوکت همچنان وجود دارد، ولی به دلیل اهرم طولانی تر (طول بیشتر باقی مانده اندام)، فشار روی باقیمانده اندام کمتر است. به همین دلیل بیمار سریع تر می تواند به استقلال حرکت برسد.
اجزا و کاربرد پروتز زیر زانو
در پروتز زیر زانو سوکت به طور مستقیم روی بخش باقیمانده ساق قرار می گیرد و معمولاً یک پایلون استیل یا تیتانیومی بین سوکت و پای مصنوعی وجود دارد. پای مصنوعی ممکن است شامل مفصل مچ ثابت یا مفصل مچ متحرک باشد. در مواردی که باقیمانده اندام خیلی کوتاه باشد، ممکن است کمی ارتجاعی یا کمک تعلیق (مثلاً آتل یا بند) استفاده شود تا پروتز استوار بماند.
نصب پروتز زیر زانو معمولاً چند هفته پس از جراحی آغاز می شود؛ ابتدا یک پروتز موقت برای کاهش تورم و شکل دهی به استامپ استفاده می شود و پس از بهبود کامل زخم و تثبیت اندازه استامپ، سوکت نهایی ساخته می شود. این فرآیند ساخت پروتز موقت و نهایی معمولا شش ماه یا بیشتر طول می کشد و در طی آن فیزیوتراپی در جهت تقویت عضلات ساق و زانو انجام می شود. پروتز زیر زانو مناسب افرادی است که هنوز مفصل زانو را دارند و به نسبت پروتز بالای زانو حرکت طبیعی تر و آسان تری خواهند داشت.
مزایا و محدودیت های پروتز زیر زانو
در مقایسه با پروتز سوکت دار بالای زانو، پروتز زیر زانو انرژی کمتری مصرف می کند و در نتیجه راه رفتن طولانی مدت برای بیمار آسان تر است. با این حال در پروتز زیر زانو نیز مشکلاتی مانند تغییر حجم باقیمانده اندام (به دلیل تورم و لاغری استامپ) وجود دارد که باعث می شود گاهی تنظیمات سوکت تغییر کند.
خارش، تعریق و زخم های پوستی در محل تماس سوکت همچنان می تواند رخ دهد. همچنین اگر ساخت و نصب سوکت به دقت انجام نشود، فشار نامتوازن باعث درد ناحیه استامپ می شود. در مجموع، پروتز زیر زانو کیفیت زندگی بیمار را نسبت به نشستن در ویلچر بسیار بهبود می بخشد و به او امکان می دهد فعالیت هایی نظیر راه رفتن، دویدن سبک یا شنا کردن را دوباره انجام دهد؛ اما برای داشتن بهترین نتیجه باید تحت نظر تیم توان بخشی باشد.
روش ایمپلنت اندو-اکسو (Endo-Exo)
در این روش پیشرفته، به جای استفاده از سوکت بر روی پوست، یک قسمت فلزی (معمولاً تیتانیوم) به نام قطعه داخل استخوانی (Endo)، مستقیماً در داخل استخوان باقی مانده عضو قرار می گیرد. این قطعه به روش جراحی وارد استخوان شده و به تدریج با استخوان پیوند می خورد (فرآیند هم جوشی استخوان).
سپس در یک عمل جراحی دوم، انتهای خارجی این قطعه داخل استخوانی از طریق برش کوچکی در پوست بیرون آورده شده و یک قطعه خارجی (Exo) شامل رابط و مفصل مصنوعی به آن متصل می شود . اتصال Endo به Exo به صورت مکانیکی و محکم صورت می گیرد. به این ترتیب پروتز کاملا به استخوان بیمار متصل است و نیازی به سوکت ندارد. این ایده مشابه ایمپلنت دندان است که در آن پایه فلزی در استخوان فک قرار می گیرد و تاج دندان به آن وصل می شود. ایمپلنت اندو-اکسو برای انواع قطع عضو ساق یا ران قابل انجام است و به بیمار اجازه می دهد بار وزن بدن را به طور مستقیم از طریق استخوان منتقل کند.
مراحل جراحی و بازتوانی
کاشت اندو-اکسو معمولا در دو یا سه مرحله انجام می شود. ابتدا تحت بیهوشی، قطعه داخل استخوانی (Endo) در استخوان باقی مانده کار گذاشته می شود؛ پس از آن پوست پانسمان شده و حدود یک تا دو ماه منتظر هم جوشی استخوان با ایمپلنت می مانیم. در مرحله دوم، عمل ساده ای برای ایجاد یک سوراخ کوچک در پوست انجام می شود تا انتهای Endo را بیرون آورد. سپس رابط میان Endo و Exo (بردج ماژول) نصب شده و بالاخره قطعه خارجی یا پروتز کامل به آن متصل می گردد.
بیمار می تواند تقریباً ۲۴ ساعت پس از مرحله دوم به کمک پروتز راه برود و حس طبیعی راه رفتن را تجربه کند. به عبارتی تنها چند روز پس از عمل دوم، فرد زمین را زیر پای خود حس می کند زیرا تمامی انتقال نیروی وزن بدن مستقیماً از طریق ایمپلنت به استخوان انجام می شود. این روش نیازی به بیهوشی سنگین برای نصب پروتز خارجی ندارد و مراحل آن با مراقبت پزشکی دقیق و فیزیوتراپی ادامه می یابد.
مزایای ایمپلنت اندو-اکسو
مزیت کلیدی ایمپلنت اندو-اکسو، رفع مشکلات سوکت دار سنتی و بازگرداندن حس طبیعی است. با اتصال محکم پروتز به استخوان، بیمار هنگام راه رفتن فشار سوکت بر پوست نخواهد داشت و از مشکلاتی نظیر زخم پوستی، چسبندگی و عفونت اجتناب می کند. وزن پروتز خارجی نیز بسیار سبک تر است، بنابراین بیمار به مراتب راحت تر و با مصرف انرژی کمتر راه می رود.
مطالعات نشان می دهد استفاده از روش اندو-اکسو مصرف انرژی راه رفتن را کاهش داده و امکان حرکت طبیعی تر را فراهم می کند . به عنوان مثال، بسیاری از بیماران یک روز پس از نصب پروتز اندو-اکسو قادر به انجام فعالیت های روزمره مانند راه رفتن، بالا و پایین پله یا حتی شنا هستند. همچنین انتقال بار به استخوان طبیعی باعث می شود مفاصل لگن و زانو عملکرد نرمال تری داشته باشند. در نهایت، ایمپلنت Endo-Exo برای افرادی که باقیمانده اندام شان بسیار کوتاه است نیز مناسب است؛ چرا که نیازی به فشار زیاد روی پوست ندارد و استحکام کافی از استخوان می گیرد .
مقایسه روش ایمپلنت اندو-اکسو با روش سوکت
روش های معمول پروتز (سوکت دار) مستلزم تماس مستقیم سوکت با پوست و عضله باقی مانده است. این تماس مداوم باعث مشکلات متعددی می شود: تحریک و سایش پوست، تعریق شدید و حساسیت های موضعی، ایجاد زخم و التهاب. همچنین، افزایش وزن و تغییرات حجم باقیمانده عضو به دلیل کاهش تورم یا افزایش آن، هماهنگی پروتز را بر هم می زند و گاه نیاز به تعویض سوکت دارد.
بنا به گزارش ها، فرد قطع عضو با پروتز سوکت دار حدود ۷۰ درصد انرژی بیشتری برای راه رفتن مصرف می کند ، که این امر به خستگی سریع، مشکلات کمر و کاهش توان عضلانی منجر می شود. این دشواری ها باعث می شوند بسیاری از بیماران نتوانند به راحتی زندگی عادی یا فعالیت های ورزشی خود را دنبال کنند و در نتیجه کیفیت زندگی شان کاهش یابد.
روش اندو-اکسو با حذف سوکت این مشکلات را مرتفع می کند. در این روش، پروتز به استخوان متصل است و پوست در محل برش فقط محل اتصال ایجاد می شود. در نتیجه مشکلات پوستی و التهابی ناشی از سوکت به وجود نمی آید. از طرفی وزن خارجی پروتز کاهش می یابد و بیمار احساس سبکی بیشتری دارد. مطالعات نشان می دهند در این روش انتقال بار از طریق استخوان، الگوی گام بیمار به مراتب طبیعی تر و کارآمدتر است و حتی برای فعالیت های روزانه سنگینی مانند پیاده روی طولانی، دوچرخه سواری یا شنا نیز مشکلی ایجاد نمی شود . برتری های دیگر شامل سرعت نصب و جداسازی آسان پروتز (فقط با یک آچار ساده) و عدم نیاز به تنظیم مداوم سوکت است. به طور خلاصه، ایمپلنت Endo-Exo آزادی حرکتی بالاتر، آسایش بیشتر و احساس طبیعی تری نسبت به روش سوکت دار فراهم می کند.
نتیجه گیری
در کل، پروتزهای اندام تحتانی بالای زانو و زیر زانو با هدف بازگرداندن حرکات طبیعی و استقلال بیماران قطع عضو استفاده می شوند. پروتز بالای زانو به دلیل حذف زانو و تلاش بیشتر عضلات در راه رفتن، چالش های ویژه ای دارد و مصرف انرژی بالایی می طلبد . پروتز زیر زانو با حفظ زانو طبیعی، نسبتاً آسان تر است اما مشکلات متغیر بودن حجم عضو و فشار پوستی همچنان وجود دارد. روش ایمپلنت اندو-اکسو به عنوان یک راهکار نوین، پروتز را مستقیماً به استخوان متصل می کند و از طریق دو مرحله جراحی، آزادی حرکتی چشمگیری را برای بیماران فراهم می کند . این روش بسیاری از معایب پروتز سوکت دار را برطرف کرده و امکان حرکات طبیعی تر و مصرف انرژی کمتر را به همراه دارد .
شرکت پزشکی همیار طب لیان با بیش از یک دهه تجربه در حوزه خدمات ارتوپدی و کاشت عضو مصنوعی، مرکز تخصصی کاشت پای مصنوعی به روش ایمپلنت اندو-اکسو در ایران است. خدمات این مجموعه شامل کاشت پای مصنوعی اندو-اکسو، تعویض مفصل لگن و زانو، و درمان سایر مشکلات اسکلتی-عضلانی می باشد. تیم همیار طب لیان با همکاری پزشکان مجرب و استفاده از تکنولوژی های نوین، تلاش می کند تا بهترین نتایج عملکردی و رضایت بیماران را با حفظ دقت علمی ارائه نماید. بیماران و خانواده های آنان می توانند برای دریافت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر از امکانات این مرکز پیشرفته بهره مند شوند. کافیست با شماره های 02122878329 – 09199069391 تماس بگیرید.
